της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Αλεξανδρούπολη, η μεγαλύτερη πόλη της Θράκης και πρωτεύουσα του Νομού Έβρου, είναι μία από τις νεότερες πόλεις στην Ελλάδα, δεδομένου ότι ήταν μόνο ένα ψαροχώρι μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.
Η Αλεξανδρούπολη υπήρχε στην αρχαιότητα με το αρχαίο όνομα Σάλη, η οποία ιδρύθηκε από τους Μαρωνίτες. Ως το 1919 αποκαλούταν Δεδέαγατς, κάτι που μεταφραζόταν ως «το δέντρο του παππού» και αναφερόταν στην τοπική παράδοση περί ενός σοφού δερβίση που θάφτηκε δίπλα από ένα δέντρο στην τοποθεσία που χτίστηκε η πόλη. Από τις πρώτες ημέρες της απελευθέρωσης της πόλης οι αρμόδιες τοπικές Αρχές καθώς και η Ιερά Μητρόπολη έλαβαν την απόφαση να μετονομάσουν την πόλη από Δεδέαγατς σε Νεάπολη, καθώς αποτελούσε ως τότε την νεότερη Ελληνική πόλη. Το όνομα «Αλεξανδρούπολη» το οφείλει, όχι στον Μέγα Αλέξανδρο αλλά στον Βασιλιά της χώρας Αλέξανδρο, που σκοτώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1910 και η πόλη επαναβαφτίστηκε προς τιμήν του.
Αρχαιότητα
Στην πόλη παρουσιάζεται ανθρώπινη κατοίκηση από τα νεολιθικά χρόνια (4500-3000 π.Χ.). Στην Εποχή του Χαλκού (3000-1050 π.Χ.) δεν υπάρχουν και πολλές ενδείξεις ενεργής συμμετοχής της πόλης. Στη Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1050-650 π.Χ.) εμφανίζονται τα διάφορα θρακικά φύλα και εγκαθίστανται σε ορεινά και σπανιότερα σε πεδινά σημεία. Η Αλεξανδρούπολη κατοικείται από τους Κίκονες, τον περίφημο θρακικό λαό, με τον οποίο συγκρούστηκε ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι του κατά την επιστροφή τους στην Τροία.
Ρωσοτουρκικός Πόλεμος
Αργότερα το 1878 το Δεδέ-Αγάτς κατοχυρώνεται στην Ρωσία με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Οι νέοι κατακτητές ανακαινίζουν την ρυμοτομία της πόλης και την καθιερώνουν ως μια πόλη με μεγάλους και φαρδείς κάθετους δρόμους προς την παραλία σε αντίθεση με χαρακτηριστικά Οθωμανικών πόλεων της περιόδου εκείνης όπως στενά δρομάκια, καλντερίμια και αδιέξοδους. Ακόμη, φτιάχνουν και το σήμα κατατεθέν έως και σήμερα της πόλης, τον Φάρο. Η πόλη επέστρεψε στην κατοχή των Οθωμανών με το τέλος του Ρωσοτουρκικού πολέμου αλλά η σύντομη παρουσία των Ρώσων είχε σημαντική συμβολή. Ορισμένοι Ρώσοι στρατιώτες πέθαναν στην πόλη το 1878 από επιδημία τύφου. Προς τιμήν των Ρώσων στρατιωτών ανεγέρθηκε μνημείο στον προαύλιο χώρο του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Νικολάου. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την 28η Οκτωβρίου 2011 μετά από την κοινή παρέλαση Ελλήνων και Ρώσων στρατιωτών.
Αρχαιότητα
Στην πόλη παρουσιάζεται ανθρώπινη κατοίκηση από τα νεολιθικά χρόνια (4500-3000 π.Χ.). Στην Εποχή του Χαλκού (3000-1050 π.Χ.) δεν υπάρχουν και πολλές ενδείξεις ενεργής συμμετοχής της πόλης. Στη Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1050-650 π.Χ.) εμφανίζονται τα διάφορα θρακικά φύλα και εγκαθίστανται σε ορεινά και σπανιότερα σε πεδινά σημεία. Η Αλεξανδρούπολη κατοικείται από τους Κίκονες, τον περίφημο θρακικό λαό, με τον οποίο συγκρούστηκε ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι του κατά την επιστροφή τους στην Τροία.
Ρωσοτουρκικός Πόλεμος
Αργότερα το 1878 το Δεδέ-Αγάτς κατοχυρώνεται στην Ρωσία με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Οι νέοι κατακτητές ανακαινίζουν την ρυμοτομία της πόλης και την καθιερώνουν ως μια πόλη με μεγάλους και φαρδείς κάθετους δρόμους προς την παραλία σε αντίθεση με χαρακτηριστικά Οθωμανικών πόλεων της περιόδου εκείνης όπως στενά δρομάκια, καλντερίμια και αδιέξοδους. Ακόμη, φτιάχνουν και το σήμα κατατεθέν έως και σήμερα της πόλης, τον Φάρο. Η πόλη επέστρεψε στην κατοχή των Οθωμανών με το τέλος του Ρωσοτουρκικού πολέμου αλλά η σύντομη παρουσία των Ρώσων είχε σημαντική συμβολή. Ορισμένοι Ρώσοι στρατιώτες πέθαναν στην πόλη το 1878 από επιδημία τύφου. Προς τιμήν των Ρώσων στρατιωτών ανεγέρθηκε μνημείο στον προαύλιο χώρο του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Νικολάου. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την 28η Οκτωβρίου 2011 μετά από την κοινή παρέλαση Ελλήνων και Ρώσων στρατιωτών.
Βαλκανικοί Πόλεμοι
Το 1885 το Δεδέαγατς περνάει στην Βουλγαρική Ηγεμονία. Κατασκευάζονται δημόσια έργα, ναοί, σχολεία, νοσοκομείο. Το 1897 κατασκευάζεται το Οριάν Εξπρές που ενώνει τη Θεσσαλονίκη με την Πόλη. Το 1905 διορίζεται Υποπρόξενος ο Ίωνας Δραγούμης. Ο Υποπρόξενος, εντοπίζοντας τις ύποπτες κινήσεις των κομιτατζήδων, στέλνει μηνύματα αγωνίας στη μητρόπολη. Το 1912 ξεσπάει ο Πρώτος Βαλκανικός πόλεμος. Η πόλη καταλαμβάνεται από βουλγαρικά στρατεύματα. Η Βουλγαρία και η Ελλάδα ήταν σύμμαχοι κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου, αλλά αντίπαλοι στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο. Το Δεδέαγατς καταλήφθη αυτή τη φορά από τις ελληνικές δυνάμεις στις 11 Ιουλίου 1913. Ωστόσο, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, το Δεδέαγατς ξαναπέρασε στα χέρια της Βουλγαρίας μαζί με την υπόλοιπη Δυτική Θράκη.
Α' Παγκόσμιος Πόλεμος
Μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου πολέμου υπογράφτηκε η Συνθήκη του Νεϊγύ. Σύμφωνα με αυτή, η Βουλγαρία παραιτήθηκε όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της μεσημβρινής δυτικής Θράκης. Το Δεδέαγατς κυβερνήθηκε προσωρινά από μια Διασυμμαχική Διοίκηση, με κυβερνητικό αντιπρόσωπο τον Χαρίσιο Βαμβακά, συνεργάτη του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος κατόρθωσε να ενσωματώσει την περιοχή στον Ελληνικό διοικητικό οργανισμό πριν ακόμη επιδικαστεί στην Ελλάδα. Στις 14η Μαΐου 1920 η 9η Μεραρχία Σερρών, με διοικητή τον Στρατηγό Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη κατέλαβε τις διαβάσεις προς τη Βουλγαρία και συγκεντρώθηκε στην Κομοτηνή. Ακολούθησε η υποστολή της γαλλικής σημαίας και η έπαρση της ελληνικής από τον Κων/νο Μαζαράκη-Αινιάν. Ο αστυνομικός διευθυντής Κ. Δανιήλ παρέδωσε την πόλη. Με την Συνθήκη των Σεβρών η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδωσε την κυριαρχία της Θράκης στην Ελλάδα.
Μικρασιατική Καταστροφή
Ο Ελληνικός Στρατός υπό τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο μετά την ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1919-1922), υποχώρησε από την Ανατολική Θράκη στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης. Η Βουλγαρία εκμεταλλεύτηκε την ήττα των Ελλήνων για να απαιτήσει είτε την επιστροφή της Αλεξανδρούπολης υπό τον έλεγχό της ή την κήρυξη σε ουδέτερη ζώνη υπό διεθνή έλεγχο. Η ελληνική ηγεσία και η Κοινωνία των Εθνών απέρριψε και τα δύο αιτήματα.
Το 1885 το Δεδέαγατς περνάει στην Βουλγαρική Ηγεμονία. Κατασκευάζονται δημόσια έργα, ναοί, σχολεία, νοσοκομείο. Το 1897 κατασκευάζεται το Οριάν Εξπρές που ενώνει τη Θεσσαλονίκη με την Πόλη. Το 1905 διορίζεται Υποπρόξενος ο Ίωνας Δραγούμης. Ο Υποπρόξενος, εντοπίζοντας τις ύποπτες κινήσεις των κομιτατζήδων, στέλνει μηνύματα αγωνίας στη μητρόπολη. Το 1912 ξεσπάει ο Πρώτος Βαλκανικός πόλεμος. Η πόλη καταλαμβάνεται από βουλγαρικά στρατεύματα. Η Βουλγαρία και η Ελλάδα ήταν σύμμαχοι κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου, αλλά αντίπαλοι στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο. Το Δεδέαγατς καταλήφθη αυτή τη φορά από τις ελληνικές δυνάμεις στις 11 Ιουλίου 1913. Ωστόσο, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, το Δεδέαγατς ξαναπέρασε στα χέρια της Βουλγαρίας μαζί με την υπόλοιπη Δυτική Θράκη.
Α' Παγκόσμιος Πόλεμος
Μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου πολέμου υπογράφτηκε η Συνθήκη του Νεϊγύ. Σύμφωνα με αυτή, η Βουλγαρία παραιτήθηκε όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της μεσημβρινής δυτικής Θράκης. Το Δεδέαγατς κυβερνήθηκε προσωρινά από μια Διασυμμαχική Διοίκηση, με κυβερνητικό αντιπρόσωπο τον Χαρίσιο Βαμβακά, συνεργάτη του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος κατόρθωσε να ενσωματώσει την περιοχή στον Ελληνικό διοικητικό οργανισμό πριν ακόμη επιδικαστεί στην Ελλάδα. Στις 14η Μαΐου 1920 η 9η Μεραρχία Σερρών, με διοικητή τον Στρατηγό Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη κατέλαβε τις διαβάσεις προς τη Βουλγαρία και συγκεντρώθηκε στην Κομοτηνή. Ακολούθησε η υποστολή της γαλλικής σημαίας και η έπαρση της ελληνικής από τον Κων/νο Μαζαράκη-Αινιάν. Ο αστυνομικός διευθυντής Κ. Δανιήλ παρέδωσε την πόλη. Με την Συνθήκη των Σεβρών η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδωσε την κυριαρχία της Θράκης στην Ελλάδα.
Μικρασιατική Καταστροφή
Ο Ελληνικός Στρατός υπό τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο μετά την ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1919-1922), υποχώρησε από την Ανατολική Θράκη στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης. Η Βουλγαρία εκμεταλλεύτηκε την ήττα των Ελλήνων για να απαιτήσει είτε την επιστροφή της Αλεξανδρούπολης υπό τον έλεγχό της ή την κήρυξη σε ουδέτερη ζώνη υπό διεθνή έλεγχο. Η ελληνική ηγεσία και η Κοινωνία των Εθνών απέρριψε και τα δύο αιτήματα.
Ανταλλαγή Πληθυσμών 1923-1924
Μετά από σύντομο χρονικό διάστημα η Αλεξανδρούπολη προσφέρει στέγη στους διωγμένους από την Σμύρνη, Μικρασιάτες. Μετά την υπογραφή και της συνθήκης της Λωζάνης το 1923, επικυρώνεται η συνθήκη του Νεϊγύ και η Δυτική Θράκη παραχωρείται στην Ελλάδα. Από εκεί και μετά αρχίζει ξανά η αναγέννηση της Αλεξανδρούπολης με μεγάλους πνευματικούς ηγέτες.
Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ξαναφέρνει ταλαιπωρία και διωγμούς υπό την τρίχρονη βουλγαρική κατοχή. Η πόλη υπέστη κάποιες καταστροφές κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά σε μεγάλο βαθμό γλιτώσε τις επιπτώσεις του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949). Τελικά η απελευθέρωση έρχεται με τον πρώτο υφυπουργό Γενικό Διοικητή, τον Αλέξανδρο Παπαθανάση. Η Αλεξανδρούπολη ξαναβρίσκει τους ρυθμούς της και γεννά μια τεράστια παράδοση από μουσικές και χορούς.
Σύγχρονη εποχή
Η πόλη της Αλεξανδρούπολης σήμερα κατέχει ηγεμονική θέση στο γεωγραφικό χώρο της Αν. Μακεδονίας και Θράκης, καθώς αποτελεί τη βασική πύλη διασύνδεσης μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της Μεσογείου, της Ασίας και της Παρευξείνιας ζώνης και έχει αναδειχθεί ως μείζων εσωτερικός συνοριακός κόμβος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η πόλη ακολουθεί ταχείς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Το λιμάνι και ο σιδηροδρομικός σταθμός της αποτελούν σημαντικά κέντρα του διαμετακομιστικού εμπορίου. Με πληθυσμό που υπερβαίνει τους 70.000 κατοίκους προσφέρει υψηλή ποιότητα ζωής εξασφαλίζοντας την περιβαλλοντική ισορροπία και τη συνεχή πολιτιστική αναβάθμιση.
Με την εφαρμογή του σχεδίου «Ι. Καποδίστρια» και την ένταξη νέων οικισμών, ο Δήμος Αλεξανδρούπολης αναδεικνύεται σε σημαντικό τουριστικό κέντρο που προσφέρει τη δυνατότητα συνδυασμού του θαλάσσιου τουρισμού, του ιαματικού τουρισμού και του οικοτουρισμού.
Μετά από σύντομο χρονικό διάστημα η Αλεξανδρούπολη προσφέρει στέγη στους διωγμένους από την Σμύρνη, Μικρασιάτες. Μετά την υπογραφή και της συνθήκης της Λωζάνης το 1923, επικυρώνεται η συνθήκη του Νεϊγύ και η Δυτική Θράκη παραχωρείται στην Ελλάδα. Από εκεί και μετά αρχίζει ξανά η αναγέννηση της Αλεξανδρούπολης με μεγάλους πνευματικούς ηγέτες.
Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ξαναφέρνει ταλαιπωρία και διωγμούς υπό την τρίχρονη βουλγαρική κατοχή. Η πόλη υπέστη κάποιες καταστροφές κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά σε μεγάλο βαθμό γλιτώσε τις επιπτώσεις του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949). Τελικά η απελευθέρωση έρχεται με τον πρώτο υφυπουργό Γενικό Διοικητή, τον Αλέξανδρο Παπαθανάση. Η Αλεξανδρούπολη ξαναβρίσκει τους ρυθμούς της και γεννά μια τεράστια παράδοση από μουσικές και χορούς.
Σύγχρονη εποχή
Η πόλη της Αλεξανδρούπολης σήμερα κατέχει ηγεμονική θέση στο γεωγραφικό χώρο της Αν. Μακεδονίας και Θράκης, καθώς αποτελεί τη βασική πύλη διασύνδεσης μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της Μεσογείου, της Ασίας και της Παρευξείνιας ζώνης και έχει αναδειχθεί ως μείζων εσωτερικός συνοριακός κόμβος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η πόλη ακολουθεί ταχείς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Το λιμάνι και ο σιδηροδρομικός σταθμός της αποτελούν σημαντικά κέντρα του διαμετακομιστικού εμπορίου. Με πληθυσμό που υπερβαίνει τους 70.000 κατοίκους προσφέρει υψηλή ποιότητα ζωής εξασφαλίζοντας την περιβαλλοντική ισορροπία και τη συνεχή πολιτιστική αναβάθμιση.
Με την εφαρμογή του σχεδίου «Ι. Καποδίστρια» και την ένταξη νέων οικισμών, ο Δήμος Αλεξανδρούπολης αναδεικνύεται σε σημαντικό τουριστικό κέντρο που προσφέρει τη δυνατότητα συνδυασμού του θαλάσσιου τουρισμού, του ιαματικού τουρισμού και του οικοτουρισμού.
