Η Καλαμπάκα είναι κωμόπολη του Νομού Τρικάλων και πρωτεύουσα του ομώνυμου Δήμου με 8.330 (Απογραφή 2011) μόνιμους κατοίκους. Είναι κτισμένη στους πρόποδες των βράχων των Μετεώρων, στην αριστερή όχθη του Πηνειού ποταμού, στο σημείο που αυτός εισέρχεται στη θεσσαλική πεδιάδα.

Ονομασία

Το αρχαίο Αιγίνιον, στα βυζαντινά χρόνια, θα μετονομασθεί σε Σταγούς όνομα που διατηρεί και σήμερα η τοπική Μητρόπολη. Η ονομασία Καλαμπάκα, αρχίζει να χρησιμοποιείται από την εποχή του σουλτάνου Βαγιαζίτ Β΄, μετά την τουρκική κατάκτηση της Θεσσαλίας (1393-1394) και προέρχεται κατ' άλλους από τη λέξη Καλεμπάκ (ωραίο φρούριο) και κατ' άλλους από το όνομα πιθανότατα κάποιου επώνυμου άρχοντα.

Αρχαιότητα

Το 1995 ανακαλύφθηκε στην Καλαμπάκα ένας αρχαίος τάφος που χρονολογείται από το 2.000 περίπου π.Χ. Μια Ελληνική επιγραφή στον τοίχο μιας από τις παλιότερες εκκλησίες της πόλης (Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή) μαρτυρεί την ύπαρξη αρχαιοελληνικού οικισμού με το όνομα Αιγίνιον. Η πόλη χτίστηκε στη θέση της αρχαίας πόλης του Αιγινίου.

Είναι πολύ πιθανόν η αρχαία πόλη Ιθώμη η κλωμακόεσσα, την οποία αναφέρει ο Όμηρος και ο Στράβων, να βρισκόταν όπου σήμερα η Καλαμπάκα. Αυτή η άποψη ενισχύεται από την μοναδικότητα της θέσης της, αφού το επίθετο κλωμακόεις-εσσα-εν (από το κλώμαξ = σωρός λίθων) αναφέρεται από τον Όμηρο (Β 729) μόνο μια φορά [το θηλ. κλωμακόεσσα (= πετρώδης, βραχώδης)], για να χαρακτηριστεί η Ιθώμη.

Ρωμαϊκή Εποχή

Το 197 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Τίτος Φλαμινίνος βάδισε εναντίον του Αιγινίου, αλλά επειδή το θεώρησε δυσάλωτο, το άφησε και προχώρησε στον θεσσαλικό κάμπο. Το 192 – 186 π.Χ. το Αιγίνιον πέρασε στην κυριαρχία του Αντίοχου Γ' της Συρίας, αλλά μεταξύ 186 – 184 π.Χ. περιήλθε και πάλι στην κυριαρχία του Φιλίπου Ε' της Μακεδονίας, ο οποίος είχε συμμαχήσει με τους Ρωμαίους. Το 146 π.Χ. κυριεύτηκε οριστικά από τους Ρωμαίους και λεηλατήθηκε από τον στρατό του Λευκίου Αιμιλίου Παύλου, επειδή είχε αρνηθεί να υποταχθεί οικειοθελώς. Εδώ ο Ιούλιος Καίσαρ το 48 π.Χ. συνάντησε τον Γναίο Δομίτιο, πριν προχωρήσει προς τα Φάρσαλα για να αντιμετωπίσει τον Πομπήιο.

Βυζαντινά Χρόνια

Σ΄όλη τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας η περιοχή ακολουθεί την ιστορική πορεία του νομού. Στα 527μ.Χ. δέχεται τις επιδρομές των Σλάβων, ενώ στα 904 μ.Χ., έτος που τη Θεσ/νίκη καταλαμβάνουν οι Σαρακηνοί, η περιοχή δοκιμάζεται από την αγριότητά τους. Λίγο αργότερα στα 976 μ.Χ. και 1025 μ.Χ., δέχεται την επίθεση των Βουλγάρων και στα 1081 μ.Χ. τις επιθέσεις των Νορμανδών.

Το 1204 οι Σταγοί περιήλθαν στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, ενώ στο τέλος του 13ου αι. πέρασαν στην κυριαρχία των δουκών των Νέων Πατρών (Υπάτης). Το 1334 καταλήφθηκαν από τον δεσπότη της Ηπείρου Ιωάννη Β' και λίγο αργότερα περιήλθαν στην αυτοκρατορία της Κωνσταντινουπόλεως. Το 1348 κυριεύτηκαν από τους Σέρβους του Στεφάνου Δουσάν και έφτασαν σε ακμή επί της βασιλείας του αδελφού του Συμεών Ούρεση Παλαιολόγου.

Τουρκοκρατία

Επί Τουρκοκρατίας αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό κέντρο. Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν και εμπορεύονταν βαμβάκι και μετάξι άριστης ποιότητας. Η περιοχή είχε στενούς δεσμούς με τα αρματολίκια των Χασίων και της Πίνδου και πολλές φορές δέχτηκε τις επιθέσεις των Τουρκαλβανών, κυρίως στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα. Στη θεσσαλική εξέγερση του 1854 κατελήφθη από τους Έλληνες, υπό τους Χριστόδουλο Χατζηπέτρο και Πετροπουλάκη. Τον Μάιο του 1854 έγινε στην Καλαμπάκα μια μάχη, κατά την οποία σκοτώθηκαν 500 περίπου Τούρκοι. Η πόλη απελευθερώθηκε τελικά στις 27 Αυγούστου 1881.

Κατοχή

Η Καλαμπάκα κάηκε ολοσχερώς από τα γερμανικά στρατεύματα στις 18 Οκτωβρίου 1943. Κατά την Κατοχή υπήρξε για μακρά διαστήματα υπό τον έλεγχο της Αντίστασης.

Νεότερα χρόνια

Στις μέρες μας η Καλαμπάκα, λόγω των βράχων και τα μοναστήρια των Μετεώρων, έχει τη μεγαλύτερη τουριστική κίνηση από οποιαδήποτε μη παραθαλάσσια πόλη της Ελλάδας. Το διεθνές της κύρος συνέβαλε σημαντικά στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, με καταλύματα, χώρους εστίασης, καταστήματα ειδών λαϊκής τέχνης και εργαστηρίων αγιογραφίας. Κάθε χρόνο περισσότεροι από 2.000.000 τουρίστες επισκέπτονται την Καλαμπάκα.