της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το Καστελλόριζο είναι ένα νησί των Δωδεκανήσων έχει σπουδαία ιστορική διαδρομή, η οποία ξεκινά από τα πρώιμα χρόνια της νεολιθικής εποχής. Το νησί έχει μια μεγάλη ναυτική παράδοση. Το λιμάνι του στάθηκε το κυριότερο γεωφυσικό χάρισμα του, γιατί βρίσκεται στο θαλάσσιο σταυροδρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη, την Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο και ήταν φυσικό να δημιουργήσει σημαντική εμπορική και ναυτική κίνηση, πράγμα που εξηγεί το ένδοξο και πλούσιο παρελθόν του.
Ονομασία
Η επίσημη ονομασία του, Μεγίστη, κατά την επικρατέστερη εκδοχή δόθηκε στο νησί επειδή ήταν το μεγαλύτερο από ένα σύμπλεγμα δεκατεσσάρων μικρών νησίδων της περιοχής. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η ονομασία Μεγίστη οφείλεται στον πρώτο οικιστή που λεγόταν Μεγιστέας, αλλά το πιθανότερο είναι το όνομα να οφείλεται στο ότι ξεχωρίζει σε μέγεθος από τις γύρω βραχονησίδες. Η ονομασία Καστελόριζο (castelrosso) είναι Λατινική και σημαίνει το «κόκκινο κάστρο», λόγω του χρώματος των βράχων που χτίστηκε το κάστρο του. Ο Στέφανος ο Βυζάντιος την αναφέρει «Πολυΐστωρ», ενώ ο Στράβων παραθέτει παρά την ονομασία Μεγίστη το όνομα Κισθήνη, που πιθανόν να ήταν όνομα αρχαίας πόλης επί της νήσου. Οι Άραβες την ονόμαζαν «Μαγιάς» και οι οθωμανοί Μεΐς.
Ιστορία
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αρχαιολογικών σκαπανών, το νησί κατοικείται από τους Νεολιθικούς χρόνους ενώ κατά τη διάρκεια της Μυκηναϊκής και Μινωικής εποχής αποτελούσε εμπορικό σταθμό της Κρήτης «εμπορείον», λόγω της στρατηγικής του θέσης και είχε επίσης εμπορικές επαφές με την Κύπρο. Αποικίστηκε από τους Δωριείς, οι οποίοι, σύμφωνα με τους Ρωμαίους ιστορικούς Τίτο Λίβιο και Ψευδο-Σκύλακα, του έδωσαν το όνομα Μεγίστη. Οι τελευταίοι έχτισαν και την ακρόπολη στο Παλαιόκαστρο, στη δυτική πλευρά του λιμανιού. Τον 4ο π. Χ. γνώρισε την περσική κατάκτηση, ενώ από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. ως τα Ρωμαϊκά χρόνια ανήκε στο ροδιακό κράτος, του οποίου υπήρξε σπουδαίο διαμετακομιστικό κέντρο, λόγω της στρατηγικής θέσης του και του ασφαλούς λιμανιού του. Την περίοδο αυτή το νησί κυβερνήθηκε από τους «επιστάτες», Ρόδιους διοικητές.
Η επίσημη ονομασία του, Μεγίστη, κατά την επικρατέστερη εκδοχή δόθηκε στο νησί επειδή ήταν το μεγαλύτερο από ένα σύμπλεγμα δεκατεσσάρων μικρών νησίδων της περιοχής. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η ονομασία Μεγίστη οφείλεται στον πρώτο οικιστή που λεγόταν Μεγιστέας, αλλά το πιθανότερο είναι το όνομα να οφείλεται στο ότι ξεχωρίζει σε μέγεθος από τις γύρω βραχονησίδες. Η ονομασία Καστελόριζο (castelrosso) είναι Λατινική και σημαίνει το «κόκκινο κάστρο», λόγω του χρώματος των βράχων που χτίστηκε το κάστρο του. Ο Στέφανος ο Βυζάντιος την αναφέρει «Πολυΐστωρ», ενώ ο Στράβων παραθέτει παρά την ονομασία Μεγίστη το όνομα Κισθήνη, που πιθανόν να ήταν όνομα αρχαίας πόλης επί της νήσου. Οι Άραβες την ονόμαζαν «Μαγιάς» και οι οθωμανοί Μεΐς.
Ιστορία
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αρχαιολογικών σκαπανών, το νησί κατοικείται από τους Νεολιθικούς χρόνους ενώ κατά τη διάρκεια της Μυκηναϊκής και Μινωικής εποχής αποτελούσε εμπορικό σταθμό της Κρήτης «εμπορείον», λόγω της στρατηγικής του θέσης και είχε επίσης εμπορικές επαφές με την Κύπρο. Αποικίστηκε από τους Δωριείς, οι οποίοι, σύμφωνα με τους Ρωμαίους ιστορικούς Τίτο Λίβιο και Ψευδο-Σκύλακα, του έδωσαν το όνομα Μεγίστη. Οι τελευταίοι έχτισαν και την ακρόπολη στο Παλαιόκαστρο, στη δυτική πλευρά του λιμανιού. Τον 4ο π. Χ. γνώρισε την περσική κατάκτηση, ενώ από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. ως τα Ρωμαϊκά χρόνια ανήκε στο ροδιακό κράτος, του οποίου υπήρξε σπουδαίο διαμετακομιστικό κέντρο, λόγω της στρατηγικής θέσης του και του ασφαλούς λιμανιού του. Την περίοδο αυτή το νησί κυβερνήθηκε από τους «επιστάτες», Ρόδιους διοικητές.
Ρωμαϊκή Εποχή
Τη Ροδιακή εξουσία καταλύει στη συνεχεία ο τύραννος Ιδριεύς της Αλικαρνασσού και τη δική του οι στόλαρχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετά το θάνατο του οποίου όλα τα νησιά του Αιγαίου περιέρχονται στη δικαιοδοσία του Πτολεμαίου Α' και το 1306 καταλαμβάνονται από τους Ρωμαίους.
Βυζαντινή Εποχή
Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, το νησί περιλαμβάνεται στο «Θέμα των Κυβυραιωτών». Κατά τα μεσαιωνικά χρόνια, το νησί ακμάζει ναυτικά. Κατά την 2η και 3η Σταυροφορία 1147 και 1189 αντίστοιχα καθώς κινήθηκαν δια θαλάσσης οι σταυροφόροι το νησί υπέστη τις μεγαλύτερες καταστροφές της ιστορίας του. Το 1306 το νησί περνάει στη κατοχή του τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Τότε κτίστηκε και το κάστρο, το Castel Rosso, από το οποίο το νησί πήρε το όνομα Καστελόριζο. Το 1306 το νησί θα καταληφθεί από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου και το 1440 από τους Αιγυπτίους το 1461 το νησί το κατέχουν οι Καταλανοί, το 1470 καταλαμβάνεται από τον βασιλιά της Νεαπόλεως, το 1480 ερημώνεται από τον φόβο των Τούρκων. Το 1498 το ανακτά ο βασιλιάς της Νεαπόλεως, ενώ το 1512 κυματίζει στο νησί η Ισπανική σημαία. Το 1522 όταν η Ρόδος καταλαμβάνεται από τους τούρκους το νησί παραμένει σε χριστιανικά χέρια και το 1570 το εξουσιάζουν οι Βενετοί. Αξίζει να σημειωθεί η διέλευση της Αγίας Ελένης από το νησί κατά το ταξίδι της προς τους Αγίους Τόπους για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού, και κατά την παράδοση έκτισε μικρό ναό στο νησί που καλύπτεται από τον επιβλητικό Ναό του πολιούχου του νησιού Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης.
Τη Ροδιακή εξουσία καταλύει στη συνεχεία ο τύραννος Ιδριεύς της Αλικαρνασσού και τη δική του οι στόλαρχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετά το θάνατο του οποίου όλα τα νησιά του Αιγαίου περιέρχονται στη δικαιοδοσία του Πτολεμαίου Α' και το 1306 καταλαμβάνονται από τους Ρωμαίους.
Βυζαντινή Εποχή
Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, το νησί περιλαμβάνεται στο «Θέμα των Κυβυραιωτών». Κατά τα μεσαιωνικά χρόνια, το νησί ακμάζει ναυτικά. Κατά την 2η και 3η Σταυροφορία 1147 και 1189 αντίστοιχα καθώς κινήθηκαν δια θαλάσσης οι σταυροφόροι το νησί υπέστη τις μεγαλύτερες καταστροφές της ιστορίας του. Το 1306 το νησί περνάει στη κατοχή του τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Τότε κτίστηκε και το κάστρο, το Castel Rosso, από το οποίο το νησί πήρε το όνομα Καστελόριζο. Το 1306 το νησί θα καταληφθεί από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου και το 1440 από τους Αιγυπτίους το 1461 το νησί το κατέχουν οι Καταλανοί, το 1470 καταλαμβάνεται από τον βασιλιά της Νεαπόλεως, το 1480 ερημώνεται από τον φόβο των Τούρκων. Το 1498 το ανακτά ο βασιλιάς της Νεαπόλεως, ενώ το 1512 κυματίζει στο νησί η Ισπανική σημαία. Το 1522 όταν η Ρόδος καταλαμβάνεται από τους τούρκους το νησί παραμένει σε χριστιανικά χέρια και το 1570 το εξουσιάζουν οι Βενετοί. Αξίζει να σημειωθεί η διέλευση της Αγίας Ελένης από το νησί κατά το ταξίδι της προς τους Αγίους Τόπους για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού, και κατά την παράδοση έκτισε μικρό ναό στο νησί που καλύπτεται από τον επιβλητικό Ναό του πολιούχου του νησιού Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης.
Τουρκοκρατία
Το 1522 το νησί υποτάσσεται δίχως αντίσταση στον Τουρκικό ζυγό, όμως του παραχωρούνται προνόμια κι έτσι αναπτύσσεται πνευματικά και οικονομικά, ενώ η διοίκηση ασκούνταν από την τοπική δημογεροντία. Στη διάρκεια της επανάστασης του 1821 τα γυναικόπαιδα φυγαδεύτηκαν στην Κάσο, την Κάρπαθο και την Αμοργό, για να αποφύγουν αντίποινα των Τούρκων. Το 1913 καταλύεται από τους κατοίκους η οθωμανική εξουσία. Μετά από την επιτυχή απελευθέρωση της Ελλάδας, το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 όριζε στα Δωδεκάνησα να ξαναγυρίσουν υπό την Τουρκική κυριαρχία, ωστόσο το Καστελλόριζο δεν έχασε τη ναυτιλιακή του ζωτικότητα.
Νεότερα Χρόνια
Το 1915, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, το Καστελόριζο κατελήφθη από τους Γάλλους, που το χρησιμοποίησαν ως ναυτική βάση. Στη συνέχεια, το 1920, αυτοί το παραχωρούν έναντι αμοιβής στους Ιταλούς οι οποίοι το ονομάζουν Castelrosso. Κατά τη διάρκεια τoυ Β΄ παγκοσμίου πολέμου ήταν σημαντική στρατιωτική βάση, ενώ το 1943 το νησί βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς και υπέστη μεγάλες καταστροφές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μεγάλο μέρος των κατοίκων του να εγκαταλείψει το Καστελλόριζο και να μεταναστεύσει σε άλλους τόπους, ιδίως στην Αυστραλία. Ενσωματώθηκε τελικά στο ελληνικό κράτος την 7η Μαρτίου του 1948 μαζί με το υπόλοιπα Δωδεκάνησα. Οι μόνοι κάτοικοι που δεν εγκατέλειψαν την περιοχή ήταν η «Κυρά της Ρω» Δέσποινα Αχλαδιώτη μαζί με την τυφλή μητέρα της, η οποία αψηφώντας τις δυσκολίες παρέμεινε στο νησί της και συνεργάστηκε με τον «Ιερό Λόχο» που απελεθέρωσε τελικώς τα Δωδεκάνησα. Η «κυρά της Ρω» Δέσποινα Αχλαδιώτη επί 40 χρόνια ύψωνε την Ελληνική σημαία προσφέροντας σημαντικές Εθνικές υπηρεσίες για τις οποίες τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, το Πολεμικό Ναυτικό, η Βουλή των Ελλήνων, η Εθνική Τράπεζα, Δήμοι, Σύλλογοι και άλλοι φορείς. Τέλος, το νησί απέκτησε παγκόσμια προβολή το 1991, όταν γυρίστηκε εκεί η βραβευμένη με Oscar ταινία Mediterraneo.
Το 1522 το νησί υποτάσσεται δίχως αντίσταση στον Τουρκικό ζυγό, όμως του παραχωρούνται προνόμια κι έτσι αναπτύσσεται πνευματικά και οικονομικά, ενώ η διοίκηση ασκούνταν από την τοπική δημογεροντία. Στη διάρκεια της επανάστασης του 1821 τα γυναικόπαιδα φυγαδεύτηκαν στην Κάσο, την Κάρπαθο και την Αμοργό, για να αποφύγουν αντίποινα των Τούρκων. Το 1913 καταλύεται από τους κατοίκους η οθωμανική εξουσία. Μετά από την επιτυχή απελευθέρωση της Ελλάδας, το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 όριζε στα Δωδεκάνησα να ξαναγυρίσουν υπό την Τουρκική κυριαρχία, ωστόσο το Καστελλόριζο δεν έχασε τη ναυτιλιακή του ζωτικότητα.
Νεότερα Χρόνια
Το 1915, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, το Καστελόριζο κατελήφθη από τους Γάλλους, που το χρησιμοποίησαν ως ναυτική βάση. Στη συνέχεια, το 1920, αυτοί το παραχωρούν έναντι αμοιβής στους Ιταλούς οι οποίοι το ονομάζουν Castelrosso. Κατά τη διάρκεια τoυ Β΄ παγκοσμίου πολέμου ήταν σημαντική στρατιωτική βάση, ενώ το 1943 το νησί βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς και υπέστη μεγάλες καταστροφές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μεγάλο μέρος των κατοίκων του να εγκαταλείψει το Καστελλόριζο και να μεταναστεύσει σε άλλους τόπους, ιδίως στην Αυστραλία. Ενσωματώθηκε τελικά στο ελληνικό κράτος την 7η Μαρτίου του 1948 μαζί με το υπόλοιπα Δωδεκάνησα. Οι μόνοι κάτοικοι που δεν εγκατέλειψαν την περιοχή ήταν η «Κυρά της Ρω» Δέσποινα Αχλαδιώτη μαζί με την τυφλή μητέρα της, η οποία αψηφώντας τις δυσκολίες παρέμεινε στο νησί της και συνεργάστηκε με τον «Ιερό Λόχο» που απελεθέρωσε τελικώς τα Δωδεκάνησα. Η «κυρά της Ρω» Δέσποινα Αχλαδιώτη επί 40 χρόνια ύψωνε την Ελληνική σημαία προσφέροντας σημαντικές Εθνικές υπηρεσίες για τις οποίες τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, το Πολεμικό Ναυτικό, η Βουλή των Ελλήνων, η Εθνική Τράπεζα, Δήμοι, Σύλλογοι και άλλοι φορείς. Τέλος, το νησί απέκτησε παγκόσμια προβολή το 1991, όταν γυρίστηκε εκεί η βραβευμένη με Oscar ταινία Mediterraneo.
