της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Σέριφος έχει πολλά κοινά ιστορικά στοιχεία με όλα τα νησιά των δυτικών Κυκλάδων. Χαρακτηρίζεται από ενεργό μαγνητικό πεδίο εξαιτίας των μεταλλοφόρων πετρωμάτων του. Τα σιδηρομεταλλεύματα που κρύβει στην αγκαλιά της η Σέριφος χρησίμευσαν για την κατασκευή των σπαθιών των εταίρων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά και για την Γερμανική πολεμική βιομηχανία των αρχών του 20ου αιώνα.
Ονομασία
Υπάρχουν δύο αμφιλεγόμενες εκδοχές για την ονομασία του νησιού. Κατά την πρώτη, το όνομα προκύπτει από τη ρίζα «σερ», η οποία μας έχει δώσει το σέριφον, θαλάσσιο φυτό και διάφορα άλλα ονόματα βοτάνων. Σε συνδυασμό με το άφθονο χρυσάφι που είχε στην αρχαιότητα, σήμαινε ότι αυτά τα βότανα ήταν ισχυρά και ιαματικά. Συμπερασματικά, το όνομα Σέριφος, υποδηλώνει το νησί με πλούσια ιαματική χλωρίδα και πλούσιο υπέδαφος. Αντιθέτως, η δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι η ονομασία προέρχεται από τη ρίζα της λέξης «στέρ(ι)φος», η οποία σημαίνει «στείρος», «άγονος» κ.λπ. που χαρακτηρίζεται το νησί εκ πρώτης όψεως παρά το πλούσιο υπέδαφός της.
Μυθολογία
Η Σέριφος συνδέεται με δύο από τους σημαντικότερους ήρωες της μυθολογίας, τον Οδυσσέα και τον Περσέα ενώ, εκτός των άλλων θεωρείται ότι οι Κύκλωπες κατοικούσαν στα σπήλαιά της. Εδώ μεγάλωσε ο μυθικός γιος του Δία και της Δανάης, ο Περσέας, ο οποίος μόλις ανδρώθηκε, για να απαλλάξει τη μητέρα του από την ασφυκτική ερωτική πολιορκία του Πολυδέκτη, αποκεφάλισε τη Μέδουσα. Τέλος, σύμφωνα με το μύθο, από αυτό το νησί θεωρείται ότι πέρασε ο Οδυσσέας κατά την επιστροφή του στην Ιθάκη, όπου αντιμετώπισε τον Κύκλωπα Πολύφημο, τον οποίο τύφλωσε με το δόρυ του για να ξεφύγουν αυτός και οι σύντροφοί του.
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αρχαιολογικών ανασκαφών, το νησί κατοικείται από την Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.). Σαν πρώτοι κάτοικοι της Σερίφου αναφέρονται Αιολείς από τη Θεσσαλία και Ίωνες από την Αττική (7ος αιώνας π.χ.). Το νησί ήκμασε σημαντικά τον 6ο αιώνα π.Χ. χάρη στα μεταλλεία, με αποτέλεσμα να έχει και δικό του νόμισμα. Την περίοδο αυτή κατέστη ιωνική αποικία υπό τον Ετεοκλή, ενστερνίστηκε το δημοκρατικό πολίτευμα και λαμβάνει μέρος στη Αμφικτιονία της Δήλου. Κατά τους Περσικούς πολέμους, η Σέριφος τάσσεται αρχικά με το μέρος των Περσών αργότερα όμως παίρνει το μέρος των ελληνικών δυνάμεων και στη συνέχεια εντάσσεται στην Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία αποδεχόμενη την ηγεμονική παρουσία της Αθήνας. Το 377π.Χ. γίνεται μέλος και της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Το 363π.Χ. καταλαμβάνεται από τους Μακεδόνες και αργότερα από τους Πτολεμαίους του βασιλείου της Αιγύπτου (306π.Χ.) ως την ανακατάληψή της από τους Μακεδόνες το 266π.Χ.
Υπάρχουν δύο αμφιλεγόμενες εκδοχές για την ονομασία του νησιού. Κατά την πρώτη, το όνομα προκύπτει από τη ρίζα «σερ», η οποία μας έχει δώσει το σέριφον, θαλάσσιο φυτό και διάφορα άλλα ονόματα βοτάνων. Σε συνδυασμό με το άφθονο χρυσάφι που είχε στην αρχαιότητα, σήμαινε ότι αυτά τα βότανα ήταν ισχυρά και ιαματικά. Συμπερασματικά, το όνομα Σέριφος, υποδηλώνει το νησί με πλούσια ιαματική χλωρίδα και πλούσιο υπέδαφος. Αντιθέτως, η δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι η ονομασία προέρχεται από τη ρίζα της λέξης «στέρ(ι)φος», η οποία σημαίνει «στείρος», «άγονος» κ.λπ. που χαρακτηρίζεται το νησί εκ πρώτης όψεως παρά το πλούσιο υπέδαφός της.
Μυθολογία
Η Σέριφος συνδέεται με δύο από τους σημαντικότερους ήρωες της μυθολογίας, τον Οδυσσέα και τον Περσέα ενώ, εκτός των άλλων θεωρείται ότι οι Κύκλωπες κατοικούσαν στα σπήλαιά της. Εδώ μεγάλωσε ο μυθικός γιος του Δία και της Δανάης, ο Περσέας, ο οποίος μόλις ανδρώθηκε, για να απαλλάξει τη μητέρα του από την ασφυκτική ερωτική πολιορκία του Πολυδέκτη, αποκεφάλισε τη Μέδουσα. Τέλος, σύμφωνα με το μύθο, από αυτό το νησί θεωρείται ότι πέρασε ο Οδυσσέας κατά την επιστροφή του στην Ιθάκη, όπου αντιμετώπισε τον Κύκλωπα Πολύφημο, τον οποίο τύφλωσε με το δόρυ του για να ξεφύγουν αυτός και οι σύντροφοί του.
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αρχαιολογικών ανασκαφών, το νησί κατοικείται από την Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.). Σαν πρώτοι κάτοικοι της Σερίφου αναφέρονται Αιολείς από τη Θεσσαλία και Ίωνες από την Αττική (7ος αιώνας π.χ.). Το νησί ήκμασε σημαντικά τον 6ο αιώνα π.Χ. χάρη στα μεταλλεία, με αποτέλεσμα να έχει και δικό του νόμισμα. Την περίοδο αυτή κατέστη ιωνική αποικία υπό τον Ετεοκλή, ενστερνίστηκε το δημοκρατικό πολίτευμα και λαμβάνει μέρος στη Αμφικτιονία της Δήλου. Κατά τους Περσικούς πολέμους, η Σέριφος τάσσεται αρχικά με το μέρος των Περσών αργότερα όμως παίρνει το μέρος των ελληνικών δυνάμεων και στη συνέχεια εντάσσεται στην Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία αποδεχόμενη την ηγεμονική παρουσία της Αθήνας. Το 377π.Χ. γίνεται μέλος και της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Το 363π.Χ. καταλαμβάνεται από τους Μακεδόνες και αργότερα από τους Πτολεμαίους του βασιλείου της Αιγύπτου (306π.Χ.) ως την ανακατάληψή της από τους Μακεδόνες το 266π.Χ.
Μεσαίωνας
Το 146 π.Χ. η Σεριφος κατακτήθηκε από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κι έγινε τόπος εξορίας για τους Ρωμαίους αντιφρονούντες. Εξαιτίας της συμμαχίας της με τον Μιθριδάτη Στ' εναντίον τους, οι Ρωμαίοι την καταστρέφουν ολοσχερώς το 88π.Χ. Το γεγονός αυτό υπήρξε η αρχή μιας μακράς περιόδου παρακμής. Κατά τη Βυζαντινή Εποχή υπήρξε τόπος εξορίας πολιτικών κατάδικων. Το νησί αναδύεται από την αφάνεια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204) και την εξουσιοδότηση, που έδωσε η Βενετία στους υπηκόους της, να καταλάβουν με δικά τους μέσα τα νησιά του Αιγαίου. Την εποχή της Ενετοκρατίας στη Σέριφο άνθισε, κυρίως λόγω της εξόρυξης μεταλλευμάτων που γινόταν από σκλάβους που έφερναν οι Ενετοί στο νησί γι' αυτή τη δουλειά.
Ενετοκρατία
Το 1204 αρχίζει μία νέα περίοδος ακμής για το νησί. Στα χρόνια της διακυβέρνησής τους από τον ενετό Ερμόλαο Μινόττο επαναλειτουργούν τα μεταλλεία του νησιού ύστερα από 1.000 χρόνια. Το 1207 το νησί εντάσσεται στο δουκάτο του Αιγαίου υπό το Μάρκο Σανούδο και το ήμισύ του παραχωρείται στη διοίκηση της οικογένειας Γκίζι (1207-1334). Κατόπιν αποτελεί αντικείμενο έριδας μεταξύ πολλών οικογενειών (Βραγαδόνων, Μινότων, Αδόλδων, Μικελών ή Πικελών, Γιουστινιάνων ή Ιουστινιάνων). Δύο χρόνια αργότερα, η επιδρομή του διαβόητου Μπαρμπαρόσσα ερημώνει τη Σέριφο και σηματοδοτεί την αρχή της Τουρκοκρατίας.
Τουρκοκρατία
Την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η Σέριφος γίνεται φόρου υποτελής στο Σουλτάνο μέχρι την ένταξή της στο οθωμανικό κράτος το 1566 και την παραχώρηση της διοίκησής της στον Εβραίο Ιωσήφ Νάζι. Κατά τον Ρωσο - Οθωμανικού πόλεμο (1770 – 1774), καταλήφθηκε από την τσαρική Ρωσία. Όμως, κατόπιν υπογραφής της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, επανακτήθηκε από τους Οθωμανούς. Κατά την επανάσταση του 1821 πολλοί κάτοικοι συμμετέχουν στις μάχες κατά των Οθωμανών. Η Σέριφος περνάει για άλλη μια φορά σε στάδιο παρακμής ενώ συνεχίζονται οι πειρατικές επιδρομές. Μετά το 1830 και την ένταξη της Σερίφου στην ελληνική επικράτεια, οι κάτοικοί της αρχίζουν να μεταναστεύουν στην Αίγυπτο και σε άλλες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το 146 π.Χ. η Σεριφος κατακτήθηκε από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κι έγινε τόπος εξορίας για τους Ρωμαίους αντιφρονούντες. Εξαιτίας της συμμαχίας της με τον Μιθριδάτη Στ' εναντίον τους, οι Ρωμαίοι την καταστρέφουν ολοσχερώς το 88π.Χ. Το γεγονός αυτό υπήρξε η αρχή μιας μακράς περιόδου παρακμής. Κατά τη Βυζαντινή Εποχή υπήρξε τόπος εξορίας πολιτικών κατάδικων. Το νησί αναδύεται από την αφάνεια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204) και την εξουσιοδότηση, που έδωσε η Βενετία στους υπηκόους της, να καταλάβουν με δικά τους μέσα τα νησιά του Αιγαίου. Την εποχή της Ενετοκρατίας στη Σέριφο άνθισε, κυρίως λόγω της εξόρυξης μεταλλευμάτων που γινόταν από σκλάβους που έφερναν οι Ενετοί στο νησί γι' αυτή τη δουλειά.
Ενετοκρατία
Το 1204 αρχίζει μία νέα περίοδος ακμής για το νησί. Στα χρόνια της διακυβέρνησής τους από τον ενετό Ερμόλαο Μινόττο επαναλειτουργούν τα μεταλλεία του νησιού ύστερα από 1.000 χρόνια. Το 1207 το νησί εντάσσεται στο δουκάτο του Αιγαίου υπό το Μάρκο Σανούδο και το ήμισύ του παραχωρείται στη διοίκηση της οικογένειας Γκίζι (1207-1334). Κατόπιν αποτελεί αντικείμενο έριδας μεταξύ πολλών οικογενειών (Βραγαδόνων, Μινότων, Αδόλδων, Μικελών ή Πικελών, Γιουστινιάνων ή Ιουστινιάνων). Δύο χρόνια αργότερα, η επιδρομή του διαβόητου Μπαρμπαρόσσα ερημώνει τη Σέριφο και σηματοδοτεί την αρχή της Τουρκοκρατίας.
Τουρκοκρατία
Την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η Σέριφος γίνεται φόρου υποτελής στο Σουλτάνο μέχρι την ένταξή της στο οθωμανικό κράτος το 1566 και την παραχώρηση της διοίκησής της στον Εβραίο Ιωσήφ Νάζι. Κατά τον Ρωσο - Οθωμανικού πόλεμο (1770 – 1774), καταλήφθηκε από την τσαρική Ρωσία. Όμως, κατόπιν υπογραφής της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, επανακτήθηκε από τους Οθωμανούς. Κατά την επανάσταση του 1821 πολλοί κάτοικοι συμμετέχουν στις μάχες κατά των Οθωμανών. Η Σέριφος περνάει για άλλη μια φορά σε στάδιο παρακμής ενώ συνεχίζονται οι πειρατικές επιδρομές. Μετά το 1830 και την ένταξη της Σερίφου στην ελληνική επικράτεια, οι κάτοικοί της αρχίζουν να μεταναστεύουν στην Αίγυπτο και σε άλλες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Κατοχή
Το 1941 η Σέριφος πέφτει στα χέρια των Ιταλών, στο πλαίσιο της κατοχής των ελληνικών εδαφών από τις Δυνάμεις του Άξονα, ενώ μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 το νησί εντάσσεται στη γερμανική διοίκηση μέχρι την απελευθέρωσή του. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διεθνείς αγορές ανοίγουν, οι ευρωπαϊκές χώρες ανταγωνίζονται σκληρά στις τιμές των ορυκτών και κάνουν αντιοικονομική την εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος.
Νεότεροι Χρόνοι
Η νεότερη ιστορία της Σερίφου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα μεταλλεία της. Το 1867 δίνεται η πρώτη επίσημη άδεια εξόρυξης του μεταλλεύματος. To 1870 ξεκινάει η εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος, που γίνεται πιο συστηματική από το 1885 μέχρι το 1963, οπότε και κλείνουν οριστικά τα μεταλλεία. Τον Ιούνιο του 1916, ο Κωνσταντίνος Σπέρας, μέλος του Δ.Σ του Εργατικού Κέντρου Πειραιά, αναλαμβάνει την οργάνωση την εργατών και τη σύσταση σωματείου με στόχους την καθιέρωση του οχταώρου, τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και την αύξηση των αποδοχών των εργαζομένων. Το σωματείο κηρύσσει απεργία διαρκείας μέχρι επιλύσεως των προβληθέντων αιτημάτων (Αυγούστου 1916). Στις 21 Αυγούστου, ημέρα Κυριακή, σημειώθηκαν τα γνωστά αιματηρά επεισόδια με 8 νεκρούς. Τα μεταλλεία σταμάτησαν να λειτουργούν τη δεκαετία του 1960
Σήμερα
Στις μέρες μας, οι κάτοικοι της Σερίφου έχουν μειωθεί και καταπιάνονται με ασχολίες όπως ο τουρισμός, οι αγροτικές εργασίες και το ψάρεμα. Το νησί έχει κρατήσει ζωντανό τον αιγαιοπελαγίτικο χαρακτήρα του και αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες επισκεπτών κάθε χρόνο προσφέροντας τους έναν γαλήνιο παράδεισο για τις διακοπές τους.
Το 1941 η Σέριφος πέφτει στα χέρια των Ιταλών, στο πλαίσιο της κατοχής των ελληνικών εδαφών από τις Δυνάμεις του Άξονα, ενώ μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 το νησί εντάσσεται στη γερμανική διοίκηση μέχρι την απελευθέρωσή του. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διεθνείς αγορές ανοίγουν, οι ευρωπαϊκές χώρες ανταγωνίζονται σκληρά στις τιμές των ορυκτών και κάνουν αντιοικονομική την εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος.
Νεότεροι Χρόνοι
Η νεότερη ιστορία της Σερίφου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα μεταλλεία της. Το 1867 δίνεται η πρώτη επίσημη άδεια εξόρυξης του μεταλλεύματος. To 1870 ξεκινάει η εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος, που γίνεται πιο συστηματική από το 1885 μέχρι το 1963, οπότε και κλείνουν οριστικά τα μεταλλεία. Τον Ιούνιο του 1916, ο Κωνσταντίνος Σπέρας, μέλος του Δ.Σ του Εργατικού Κέντρου Πειραιά, αναλαμβάνει την οργάνωση την εργατών και τη σύσταση σωματείου με στόχους την καθιέρωση του οχταώρου, τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και την αύξηση των αποδοχών των εργαζομένων. Το σωματείο κηρύσσει απεργία διαρκείας μέχρι επιλύσεως των προβληθέντων αιτημάτων (Αυγούστου 1916). Στις 21 Αυγούστου, ημέρα Κυριακή, σημειώθηκαν τα γνωστά αιματηρά επεισόδια με 8 νεκρούς. Τα μεταλλεία σταμάτησαν να λειτουργούν τη δεκαετία του 1960
Σήμερα
Στις μέρες μας, οι κάτοικοι της Σερίφου έχουν μειωθεί και καταπιάνονται με ασχολίες όπως ο τουρισμός, οι αγροτικές εργασίες και το ψάρεμα. Το νησί έχει κρατήσει ζωντανό τον αιγαιοπελαγίτικο χαρακτήρα του και αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες επισκεπτών κάθε χρόνο προσφέροντας τους έναν γαλήνιο παράδεισο για τις διακοπές τους.
